#3 - Kamatuoran (Truth)

Bag-ong Dan-ag

Click here to Watch on YouTube
Welcome sa lain na pud nato nga episode sa atong podcast nga gitawag ug Bag-ong Dan-ag. Kini nga podcast gi-dedicate ni nato para sa pag-promote ug critical thinking ug skepticism, especially na gyud sa atong mga kabatan-unan karon. Tungod kay nag dako ko sa Cebu as a Catholic, usa sa atong pinaka major nga topic kay ang religion, particularly ang Christian nga religion. So mag hisgut-hisgut kita bahin sa mga simbahan parehas sa Katoliko Romano, Saksi ni Jehovah, Sabadista ug uban pa.
Ang critical thinking ug skepticism dili lang para sa religion. Ma-apply ni nato sa lain-laing area sa atong kinabuhi. So mag hisgut pud ta pananglit sa financial, political, economics, health or medicine ug uban pa.
So kung kinsa tong interesado nga mo explore niining mga butanga uban nako, palihug ug subscribe sa atong podcast, add mo sa inyong mga comments, questions, suggestions or mga reactions. Akong paninguhaon nga maka post ko dinhi regularly, at the moment kay weekly, matag adlaw nga Byernes o Sabado.
Karon maghisgut kita ug kaning gitawag nato ug kamatuoran, sa English pa, "truth."
Unfortunately, medyo dili sayon ang pag define kung unsa may buot gipasabot nato kung mo-ingon ta ug kamatuoran. Maskin tuod nga murag normal ra man kaayo ni nato nga kasinati-an, ato ning gi-sinati o gi-gamit sa atong kanibuhi matag adlaw. Well, atong tan-awn kung dili ba ta mag-lisud ug hisgut ug unsay kamatuoran pina-agi ug example.
Kung naa kay mansanas pananglit. Imong nakita nga pula ang color niini unya sinaw ang panit niya. So ma-ingon nato nga ning "claim" ka nga natino nimo nga pula ang color sa mansanas. Ning "claim" pag gyud ka nga sinaw ang panit niini.
Kung naay laing tawo mo-tanaw ug mo-susi sa maong mansanas, unya mo-ingon siya nga berde ang color sa mansanas.
Now, sigun sa atong kasinati-an, ang pula ug berde kay dili parehas nga color, lahi ni sila. Unya karon nga duha ka-tawo ang ning "claim" nga natino nila ang color sa mansanas, kaso lang, lain-lain sila ug color nga nakita. Ang usa pula, ang usa berde. Unsa may tinuod? Unsaon man nato pag-susi kung kinsay sakto?
Pwede ta mo-ingon nga dili man ni pangutana kung unsay tinuod, ang pangutana diri kay unsaon nato pag-susi kung unsay tinuod. Sa ato pa, nagpabilin ang pangutana kung unsaon man nato pag define ang "truth." Gani, makapangutana usab kita nga naa ba tay abilidad sa pag-define sa "truth?" Basin diay wala, sa ato pa, kung naa man galing tay mamahimong definition sa "truth," basin wala ra puy gamit.
Sa atong example, atong gi-imply nga ang mansanas dunay color. Kung unsa ang color, mahibaw-an lang ta ni basi sa atong kasinati-an sa maong mansanas. Sa ato pa, depende sa atong mga "senses" kung unsay na-"detect," sa kani nga example, kung unsay na-detect sa atong mata. Ikaw, nakakita ug pula, ang usa berde. Now pwede ta mopa-apil ug pipila pa ka tawo para mo-hatag pud sa ilahang pag-susi. Unya ibutang nato nga naay upat pa ka-tawo nga ning apil ug susi sa maong mansanas, unya silang upat, pulos ning-ingon nga berde ang color sa mansanas.
Sa ato pa, lima ka tawo ang ning-"claim" nga berde ang color sa mansanas, unya ikaw ra ang ning-ingon nga pula ang color niini. Nagpasabot ba ni nga berde ang "tinuod" nga color sa mansanas? Ug ikaw, nasayop lang ka tungod kay color-blind ka? Tungod kay naay depekto ang imong mata nga wala ka nakakita nga berde diay ang color sa mansanas. Pero ang problema kay, basin ang silang lima ang color-blind. Basin pula gyud ang tinuod nga color, pero tungod color-blind ang lima, pulos berde ilang nakita.
Atong tan-awn kaning idea nga ang kamatuoran kay ang unsa nga mao sa kanunay, bale kung unsay "consistent" sa atong kasinati-an. Pananglit kung ang color nga pula nga imong makita, sa imong mga milabay nga mga kasina-tian, kung diin naklaro nimo kung unsay color nga pula. Mao kini ang mamahimo nga kamatuoran para nimo. Medyo depende ni sa tawo kung unsa ang iyang kasinati-an pero murag wala man tay laing paagi aron ma-suta nato kung unsay kamatuoran. Kung dili pina-agi ra man gyud sa atong kasinati-an.
Mao nga akong i-suggest nga wala tay paagi aron makab-ut ang "absolute" gyud nga kamatuoran. Pananglit karon nga naminaw ka niining akong podcast, unsaon man nimo pag-determine nga wala lang ka nag-damgo? O ba kaha, basin naa ka karon sa usa ka laboratory ug unya gi-kabitan ug mga wires ang imong ulo aron ma-kuting-kuting sa mga doctor o scientist ang imong utok. Unya kaning imong experience karon nga naminaw kuno ug podcast, resulta lang ni sa ilahang pag-kuting-kuting sa imong utok. Unsaon man nimo na pag-determine?
Wala koy paagi unsaon aron makab-ut ang"absolute" nga kamatuoran. Para nako, ang ato rang makaya kay kung unsa lang ang "consistent" sa atong kasinati-an. Kung unsay mao sa kanunay. Mao nga kita, isip katilingban, magkinahanglan kita sa usag-usa kanato aron makapaminsar kita ug unsay "consistent" nato sa atong mga kasinati-an. Now, naay usahay nga dili gyud magkatagkdo ang atong mga kasinati-an, mao nga duna tay mga bingkil ug mga panaglalis. Pwede tani tawgon nga "natural" ra ni sa atong kinabuhi dinhi sa kalibutan.
So, human aning tanan nakong gi-saysay dinhi, ang definition ra nako sa "truth" o kamatuoran kay kung unsay mo-takdo sa kung unsay mao o "reality." Again, pwede ni nga ang "reality" nako kay lahi sa imohang "reality." Mao nga usahay, magkinahanglan kita nga mag-estorya o mag-debati sa atong mga kasinati-an ug mga ideas o opinion. Mao ni ang usa sa pinakadako nako nga rason nganong nag-podcast ko bahin ani.
Daghan man gud nga mga tawo nga mo-claim nga naa nila ang kamatuoran. Pananglitan daghang mga tawo nga nagwali nga ang bibliya, ang "christian ug jewish bible," kay tinuod, ug ang tanang nakasuwat niini kay ang kamatuoran.
Duna say daghang mga tawo nga nagwali nga ang koran, ang santos nga libro sa mga muslim, mao sad kuno ang tinuod, ug ang mga nakasulat niini kay ang kamatuoran.
Si Joseph Smith, ang nagmugna sa relihiyon nga Church of the Latter Day Saints, ning-claim nga duna daw siyay nakaplagan nga mga sinulat sa bulawan, "golden plates" o ang "golden bible" nga mauy iyang gitamdan aron pagmugna sa iyahang "book of mormon." Ning-claim pa gani ang maung simbahan nga mas sakto pa daw ni kaysa sa "bible."
So sa kani nga podcast, atong lungkaton kung unsa man ang mga lain-laing rason nga naka-ingon man sila niini. Unya tan-awn nato kung ang mga rason, "consistent" ba sa atong "reality." Tan-awn nato kung sensible ba ug lig-un ba ang ilahang pangatarungan. Madiskobrehan nato dinhi sa atong podcast nga ang kadaghanan, walay igo nga rason para pag-justify sa ilahang mga "beliefs." In fact, kasagaran, based sa akong experience, ning-tuo sila pero wala gani sila kabalo kung ngano. Unya aron dili mulutaw nga wala silay igo nga rason, magbulul-bulul intawn ug mugna ug rason.
Kini ug uban pa, ang atong hisgutan sa sunod nga mga episodes dinhi sa atong podcast.
Kung intersado mo sa pag explore niini, ayaw kalimot ug Subscribe ug share sa atong podcast. Para ato ning tanan.
Dinhi lang usa, hangtud sa sunod higayon. Daghang salamat.

Question everything.